Przedecz.net - Nieoficjalny Serwis Miasta Przedecz

Baszta zamkowa z 1360 r.

        Niedaleko przedeckiego rynku, na po�udniowo-wschodnim brzegu rozleg�ego Jeziora Przedeckiego, w obr�bie parkowej parceli przy ulicy Zamkowej 5, pi�trzy si� spore wzniesienie, zwie�czone neogotyckim gmachem dawnej �wi�tyni ewangelickiej. By�y ko�ci�, w kt�rym od 19 grudnia 1977 roku funkcjonuje Miejski Dom Kultury, powsta� w latach 1824-1828 na pozosta�o�ciach �redniowiecznego zamku, wybudowanego na zlecenie Kazimierza III Wielkiego. Kr�la jako budowniczego przedeckiej warowni wymienia Jan D�ugosz oraz anonimowy, czternastowieczny autor tak zwanej "Kroniki katedralnej krakowskiej". Potwierdzenia �r�d�owego nie znajduje natomiast wyra�ana niekiedy opinia o budowie twierdzy przez Krzy�ak�w podczas zbrojnej okupacji Kujaw w latach 1332-1343.
        Nie ulega w�tpliwo�ci, ze wzorem wielu murowanych twierdz, przedecki zamek staro�ci�ski posadowiony zosta� na miejscu starszej, archaicznej warowni. Prymitywny gr�d, jak wi�kszo�� drewnianych warowni, ju� w trakcie wojny polsko-krzy�ackiej z lat 1327-1332 nie spe�nia� wymog�w obronnych, okre�lonych poziomem p�no�redniowiecznej techniki obl�niczej. Zast�piono go zatem masywnym zamkiem. Prawdopodobnie kazimierzowskie zamki kujawskie wymurowa� kolejno jeden w�drowny warsztat budowlany, kt�ry przyby� do Przedcza po zako�czeniu prac w Bydgoszczy i Kruszwicy, gdzie roboty uko�czyli w po�owie XIV stulecia.
        Rejon zamku, w XVII i XVIII wieku nazywany Grodztwem Przedeckim, stanowi� w obr�bie otaczaj�cej go przestrzeni miejskiej niezale�n�

Ruiny zamku na planie Przedcza z 1826 r. (lini� przetywan� naniesiono granice dawnego Grodztwa Przedeckiego, zaznaczone na planie z oko�o 1828r.)

enklaw� terytorialn�, podporz�dkowan� wy��cznie kr�lewskiemu staro�cie. Odr�bno�� Grodztwa, obejmuj�cego obszar o powierzchni oko�o 4,5 hektara, podkre�la� r�w, kt�ry oddziela� go od grunt�w miasta. Na dzisiejszym planie Przedcza zasi�g tej jednostki wyznaczaj� nast�puj�ce elementy i obiekty topograficzne: brzeg jeziora, ulica 70-lecia Niepodleg�o�ci (niegdy� Nieca�a), po�udniowa pierzeja placu Wolno�ci (rynek), budynek ratusza u zbiegu z ulic� Zamkow�, obrze�a ogrodu pleba�skiego, wreszcie nadjezioma ��ka, przylegaj�ca od wschodu do podstawy grodziska. Sam zamek le�a� w po�udniowo-wschodniej cz�ci Grodztwa. Cz�� p�nocn� zajmowa�y ogrody i sady staro�ci�skie. Naprzeciwko bramy zamkowej wznosi�y si� natomiast drewniane i ryglowe zabudowania przedzamcza, zwanego w czasach staropolskich przygr�dkiem. Zesp� tych�e zabudowa� sk�ada� si� w XVI i XVII wieku z domu mieszkalnego, ku�ni, obory, �a�ni, browaru, kancelarii, wozowni i stajni na kilkadziesi�t koni (w 1564 r. na 48 koni). Przygr�dek nie mia� w�asnych fortyfikacji. Rozwin�� si� najpewniej w XV stuleciu, w toku zapocz�tkowanego wtedy procesu stopniowego powi�kszania rezydencjonalnych i administracyjno-gospodarczych walor�w zamk�w kr�lewskich kosztem dawnych funkcji obronnych.
        W czasach pokoju niewielki kr�g mieszka�c�w Grodztwa ogranicza� si� do sta�ych lokator�w warowni, czyli starost�w, urz�dnik�w staro�ci�skich (burgrabia, podstaro�ci, s�dzia, pisarz), r�kodajnych s�ug niekt�rych urz�dnik�w, w ko�cu kontraktowej s�u�by, obarczonej zadaniami policyjno-wojskowymi, us�ugowymi i gospodarczymi. W 1564 roku personel twierdzy liczy� bez starosty czterna�cie os�b (podstaro�ci i s�dzia w jednej osobie, trzech pisarzy, wrotny, m�ynarczyk, s�odownik browaru zamkowego, klucznik, kucharz, piekarz, praczka, dwu nadzorc�w wiejskich folwark�w zamkowych, osobisty s�uga podstaro�ciego). W roku 1674 doliczono si� dziewi�tnastu ludzi. Chodzi�o o starost� z �on�, dwiema c�rkami i niezam�n� krewniaczk�, siedmiu urz�dnik�w pochodzenia szlacheckiego, tudzie� jedenastu plebejuszy, zatrudnionych do rozmaitych pos�ug w zamku i na folwarkach. Zaludnienie Grodztwa wzrasta�o w momentach wojennego zagro�enia, gdy do obrony zamku mobilizowano w�a�cicieli rycerskich czy szlacheckich maj�tk�w powiatu przedeckiego.
        Prawdopodobnie budow� twierdzy rozpocz�to od cylindrycznej wie�y, usytuowanej w p�nocno-wschodnim naro�u prostok�tnego narysu p�niejszego nieco muru obwodowego. Ze wzgl�du na �rednic� (7,50 m) zaliczy� j� nale�y do wie� �redniej wielko�ci. By�a typow� wie�� ostatecznej obrony, w kt�rej w razie zdobycia zamku wybrana grupa jego mieszka�c�w mog�a szuka� schronienia i kontynuowa� walk� do czasu nadej�cia odsieczy. W podziemnym lochu mie�ci�o si� wi�zienie. Pojmanych opuszczano w g��b lochu na linie przez niewielki otw�r stropowy na poziomie przyziemia (nieczysto�ci usuwano przez otw�r w pod�odze do o�miobocznej komory w fundamencie wie�y). Wn�trze wie�y powy�ej wi�zienia podzielono stropami na kilka kondygnacji, zdatnych w warunkach wojennych do zamieszkania, przechowywania broni oraz �ywno�ci. Pok�ad obserwacyjno-strzelecki zajmowa� najwy�sz� kondygnacj�. Nieznaczne wysuni�cie wie�y poza lini� przyleg�ych �cian kurtynowych muru obwodowego ogranicza�o jej walory obronne, uniemo�liwiaj�c prowadzenie bocznego (flankowego) ostrza�u podn�a obu kurtyn. Jedyne wej�cie do wie�y umieszczone zosta�o 11 metr�w nad poziomem dziedzi�ca. Dost�pne by�o z ganku stra�y w koronie muru obwodowego, po drewnianym pomo�cie, �atwo usuwalnym w przypadku zagro�enia. Nie wiadomo, jak wygl�da�a gotycka cz�� g�rna opisywanej wie�y, bo obecna pochodzi z epoki renesansu. Mog�a by� wy�sza, zako�czona blankami strzelniczymi i nakryta spiczastym dachem sto�kowym. Wie�a z takim w�a�nie dachem, obok nieco mniejszej, z samym krenela�em, widnieje w herbie Przedcza. Przypuszcza� tedy mo�na, �e z braku w�asnych fortyfikacji �redniowieczni przedczanie umie�cili w herbowym godle swego miasta stylizowane wizerunki dw�ch wie� pobliskiego zamku: wi�kszej - cylindrycznej, mniejszej - bramnej.
        Kamienno-ceglany mur obwodowy wymurowano na wysoko�� oko�o 11 metr�w. Wie�czy�y go z�by blank�w, kt�re os�ania�y obro�c�w,

Pr�ba rekonstrukcji bry�y zamku gotyckiego

prowadz�cych ostrza� przedpola twierdzy z ganku stra�y. Biegn�cy po odsadzce muru ganek poszerzono zapewne drewnianym pomostem. Cztery odcinki obwodu obronnego mia�y nast�puj�c� d�ugo��: kurtyna po�udniowa - 52,50 metra, wschodnia - oko�o 26 metr�w, p�nocna - oko�o 47 metr�w, zachodnia - oko�o 30,50 metra. Po uwzgl�dnieniu �rednicy wie�y naro�nej otrzymujemy niemal regularny prostok�t. Og�lna powierzchnia zajmowana przez zamek wynosi�a oko�o 1600 metr�w kwadratowych, co stawia�o go w rz�dzie kazimierzowskich twierdz �redniej wielko�ci.
        W p�nocno-zachodni naro�nik muru obwodowego wtopiono czworoboczn� wie�� bramn�, kt�ra nie wyst�powa�a poza jego lico zewn�trzne ani go pierwotnie nie przywy�sza�a. By�a ceglana, na co wskazuje miano "czerwonej", stosowane wobec niej w XVII stuleciu. Powsta�a niechybnie w XIV wieku, cho� wzmiankowano j� po raz pierwszy dopiero w 1539 roku, wspominaj�c o wielkiej belce poprzecznej jako zasuwie wr�t przelotu bramnego. Przelot lokowa� si� na wie�owym parterze, pod nim znajdowa�a si� nakryta drewnianym stropem piwnica. Piwnic� t� po��czono p�niej z rz�dem piwnic, tworz�cych szereg wzd�u� p�nocnej kurtyny. Pi�tro wie�y zajmowa�a obszerna izba, sk�d prowadzi�y schody na pok�ad strzelecki, os�oni�ty blankami. Zewn�trzny otw�r przelotowy zamykany by� wrotami i zwodzonym mostem na �a�cuchach. Zwodzony most styka� si� po opuszczeniu ze sta�ym mostem na drewnianych palach, przerzuconym nad zamkow� fos�. Do obu most�w i wie�y bramnej prowadzi�a droga od strony miasta, pokrywaj�ca si� najpewniej z p�nocnym odcinkiem dzisiejszej ulicy Zamkowej.         Po p�nocnej stronie wewn�trznego dziedzi�ca, mi�dzy przeciwleg�ymi wie�ami, bramn� i cylindryczn�, wymurowano ci�g czterech piwnic, nakrytych drewnianymi stropami, z kt�rych drug� od zachodu podzielono w XIX wieku na dwie mniejsze. Kolejna, wschodnia i najmniejsza piwniczka, pochodzi najpewniej z XV albo XVI wieku. Wytrzyma�o�� strop�w na dzia�anie du�ych obci��e� nie jest, jak wiadomo, zbyt wielka. Dowodzi to ponad wszelk� w�tpliwo��, �e postawione na tych�e piwnicach budynki mieszkalne i gospodarcze musia�y mie� konstrukcj� lekk�, drewnian� lub ryglow�. S�dz�c z p�niejszych przekaz�w, drewniane zabudowania przedeckiego zamku by�y po cz�ci pi�trowe, po cz�ci parterowe, wskutek czego do korony muru obwodowego najwy�sze z nich si�ga� mog�y jedynie kalenicami dach�w. Mowa tu o mieszkalnych domostwach z izbami, izdebkami, sypialnymi komorami i wyposa�onymi w piece komnatami, tudzie� o piwniczkach, spi�arniach, spichlerzykach oraz osobnych budynkach kuchni, piekarni i kancelarii staro�ci�skiej. Rozlokowano je wzd�u� czterech kurtyn muru obwodowego, na obrze�ach usytuowanego centralnie dziedzi�ca, gdzie wykopano studni�. Niekt�re budynki gospodarcze otrzyma�y z biegiem lat murowan� posta�.
        Nie spos�b wskaza�, gdzie znajdowa�a si� kaplica zamkowa. Szuka� jej nale�y b�d� to w oddzielnym budynku, b�d� w izbie na wie�y bramnej, b�d� wreszcie - co najbardziej prawdopodobne - wewn�trz reprezentacyjnego gmachu zamkowego. Kaplic� wzmiankowano po raz pierwszy w 1466 roku, atoli wedle urz�dowych akt diecezjalnych z XVI stulecia ufundowa� j� Kazimierz Wielki, zobowi�zuj�c ka�dorazowego kapelana zamkowego do odprawiania w niej trzech mszy w ci�gu tygodnia. Kapelani dysponowali w�asnym uposa�eniem i byli niezale�ni od plebana miejskiej �wi�tyni parafialnej. Przedecka kapelania zamkowa upad�a w po�owie XVI stulecia, zapewne kr�tko po 1543 roku.
        Walory obronne twierdzy nigdy nie zosta�y wypr�bowane w toku wojennych operacji obl�niczych. Wiosn� 1383 roku, podczas wojny domowej, kt�ra wybuch�a po �mierci kr�la Ludwika W�gierskiego (1370-1382), Kujawy brzeskie opanowa� kandydat do korony polskiej, ksi�� mazowiecki Siemowit IV. Tutejsze zamki i grody: Brze��, Kruszwica, Radziej�w, Kowal i Przedecz, wpad�y w r�ce ksi�cia wskutek zdrady miejscowych dow�dc�w. Dnia 9 lipca 1383 roku Siemowit nada� zamek i miasto Przedecz z ca�ym powiatem i miastem K�odaw� swemu stronnikowi, osiad�emu w Wielkopolsce rycerzowi �l�skiemu, Bartoszowi z Wiesenburga (Wezemborga, Wezenborga). Bartosz naje�d�a� st�d okoliczne maj�tki kr�lewskie oraz dobra ko�cielne, nale��ce do arcybiskup�w gnie�nie�skich i biskup�w w�oc�awskich. Walki i grabie�e usta�y po dw�ch latach, a w 1398 roku kujawsk� zdobycz Siemowita wykupi� kr�l W�adys�aw Jagie��o. Z kolei pi�lnastowieczne zmagania polsko-krzy�ackie anga�owa�y niemal wy��cznie p�nocne Kujawy, gdy� toczy�y si� najcz�ciej na terytorium Prus zakonnych. Nawet wielka wyprawa, jak� mnisi-rycerze skierowali latem 1431 roku w g��b ziemi kujawskiej, omin�a Przedecz z daleka, docieraj�c w kierunku po�udniowym do Radziejowa i Brze�cia".
        Zwyci�stwo w trzynastoletniej wojnie z zakonem krzy�ackim (1454-1466) wp�yn�o znacz�co na dalsze losy wszystkich zamk�w kujawskich. Z chwil� przesuni�cia granic pa�stwa do brzegu Ba�tyku, bezpowrotnie utraci�y charakter kluczowych twierdz Kr�lestwa na "gor�cym" pograniczu z pruskim s�siadem. Ich rol� militarn� podkopa� dodatkowo post�puj�cy rozw�j artylerii ogniowej i r�cznej broni palnej. Z tej przyczyny zar�wno w�adcy, jak i przedeccy starostowie, sk�pili �rodk�w na utrzymanie i modernizacj� przestarza�ej warowni. Ta za� z biegiem lat popada�a w coraz wi�ksz� ruin�, tote� w pierwszej po�owie XVI wieku jej mury i zabudowania chyli�y si� do ca�kowitego upadku. Zamiast kapitalnego remontu inicjowano niewielkie, dora�ne prace budowlane. I tak w�r�d nowych budynk�w zamkowych, postawionych na zam�wienie starosty Lamperia Zakrzy�skiego (1539-1546), znalaz�y si� dwie murowane spi�arnie, drewniana kuchnia, murowana piekarnia, dwie murowane komory, z drewnianymi izdebkami na pi�trze, oraz du�a izba drewniana, usytuowana przy wie�y bramnej.
        Gruntown� odbudow� i rozbudow� zamku umo�liwi�o �ci�le wsp�dzia�anie kr�la Zygmunta Augusta z kolejnym starost�, Wojciechem Koryci�skim (1546-1556). Inwestycj� sfinansowano ze �rodk�w miejscowego starostwa, na kt�re sk�ada�y si� r�norakie dochody z d�br monarszych w powiatach przedeckim i ��czyckim. Roczn� wysoko�� tych�e dochod�w obliczano w tamtych czasach na blisko 2500 z�otych (floren�w). Dnia 13 sierpnia 1550 roku kr�l przekaza� Koryci�skiemu przedeckie starostwo na warunkach do�ywotniej dzier�awy za coroczn� op�at� w wysoko�ci 1100 z�otych. Reszty pieni�dzy. jaka pozostawa�a w r�kach starosty, nie m�g� on jednak przez trzy najbli�sze lata (do 10 VIII 1553 r.) wykorzysta� na w�asne potrzeby, lecz mia� obowi�zek przeznaczy� j� w ca�o�ci na odnowienie zamku i wiejskich folwark�w zamkowych. Okres ten przed�u�ono nast�pnie do 10 sierpnia 1554 roku. W ci�gu czterech lat Koryci�ski powinien wyda� wi�c na roboty budowlane oko�o 5000 z�otych, sum� na owe czasy bardzo du��, z czego wi�kszo�� na prace przy odbudowie zdewastowanej warowni (koszt dokonanej w latach 1563-1565 renesansowej przebudowy gotyckiego zamku w ��czycy wyni�s� 3000 z�otych). Spisa� si� dobrze, co wyrazi� wsp�czesny staro�cie Bartosz Paprocki, pisz�c o nim z podziwem, �e zamek "ma�o nie z gruntu osobliwie zbudowa�". Opis nowo wymurowanych budowli zamkowych sporz�dzili w 1555 roku wyznaczeni przez Zygmunta Augusta lustratorzy. Opis zagin��, przeto zakres przedsi�wzi�tych wtedy prac okre�li� trzeba w drodze analizy p�niejszych �wiadectw i ogl�dzin zachowanych mur�w zamkowych.
        Wiadomo, �e naprawiono mur obwodowy, uzupe�niaj�c ubytki w koronie kurtyny po�udniowej na wysoko�� od oko�o 60 centymetr�w do prawie dw�ch metr�w. Na blankach tej�e kurtyny i kurtyny wschodniej osadzono drewniane hurdycje, kryte daszkiem gontowym i wysuni�te poza lico obu kurtyn. Umo�liwia�y one ostrza� bliskiego i odleg�ego przedpola twierdzy, lecz by�y w po�owie XVI wieku urz�dzeniem przestarza�ym. Hurdycje wzmocniono trzema ryglowymi, zadaszonymi wie�yczkami, rozmieszczonymi po�rodku i na ko�cach kurtyny po�udniowej. Wjazd do zamku przeniesiono z naro�nej wie�y bramnej do nowego otworu bramnego, przeprutego w zachodniej �cianie kurtynowej muru obwodowego, na prawo od wie�y. Now� bram�, zamykan� wrotami, zabezpiecza�o tr�jboczne przed-bramie (grubo�� muru przedbramia: oko�o 1,20 m), z mostem zwodzonym na �a�cuchach. W przelocie starej wie�y bramnej, po zamurowaniu otwor�w wjazdowych, urz�dzono spi�arni�. Wie�� nadbudowano o dwie kondygnacje w konstrukcji ryglowej, kt�re mie�ci�y komory i pok�ad strzelecki. Ca�o�� nakryto dachem namiotowym, pokrytym gontem. Cylindrycznej wie�y w przeciwleg�ym naro�u nadano n atomiast renesansow� form�. Otrzyma�a now�, zapewne ni�sz� cz�� g�rn�, z szerokimi strzelnicami artyleryjskimi i w�skimi o wykroju szczelinowym, zosta�a ponadto otynkowana i zwie�czona modn� w�wczas attyk� "w�osk�". Attyka z Przedcza jest bez w�tpienia najstarszym z zachowanych dzie� architektury renesansowej na Kujawach, je�li nie bodaj w ca�ej Polsce P�nocnej.
        Do wie�y dostawiono murowany dom zamkowy, zwany kamienic�, utrzymany zapewne w renesansowym stylu. By� to obiekt jednotraktowy o wymiarach 11,47 x 28,42 metra, si�ga� do korony muru obwodowego, mia� dwie kondygnacje, poddasze i dach dwuspadowy. Stan�� na trzech (obecnie czterech) gotyckich piwnicach, kt�re zasklepiono uprzednio popularnymi w XVI wieku sklepieniami kolebkowymi. Dost�pn� z dziedzi�ca sie� umiejscowiono po�rodku domu. Prowadzi�a z niej klatka schodowa na pi�tro. Na lewo (zach�d) i prawo (wsch�d) od sieni znajdowa�y si� reprezentacyjne pomieszczenia zamku. Na parterze by�a to izba "wielka", z ceglan� posadzk� i stropem belkowym, oraz obszerna komnata, ze sklepieniem krzy�owym. Na pi�trze, nad parterow� izb�, urz�dzono kolejn� izb� "wielk�", natomiast nad sklepion� komnat� zawarto w amfiladzie izdebk�, komnat� i komor�. Z komory na poddasze wiod�y schody, poddasze za� zapewnia�o dost�p do blankowanego ganku stra�y i "bia�ej" wie�y wi�ziennej. Nie posk�piono �rodk�w na stolark� drzwiow� (6 drzwi i odrzwi z drewna d�bowego) oraz okienn� (17 okien z d�biny), roboty zdu�skie (3 piece z kafli "zielonych" i murowany kominek) oraz szklarskie ( szyby okienne ze szk�a weneckiego i francuskiego). Wydaje si�, �e z dawnej zabudowy wewn�trznej w toku kampanii budowlanej z lat 1550-1554 pozostawiono jedynie dwa obiekty drewniane: parterow� kuchni� i piekarni� w po�udniowo-wschodnim naro�u kurtyn muru obwodowego. z piecem do wypieku chleba, jak r�wnie� podpiwniczony, pi�trowy budynek przy kurtynie p�nocnej, kt�ry przylega� od wschodu do nowo wzniesionej kamienicy. Skrywa� on na parterze spi�arni� z komor�, na pi�trze - izdebk� z komnat�.
        Zapa� inwestycyjny przejawia� te� nast�pca Wojciecha Koryci�skiego, starosta Jan Sierakowski (1556-1576). W latach 1556-1564 wykopano na jego zam�wienie now� studni�, z d�bow� cembrowin� i �urawiem, wymurowano szyj� wej�ciow� do piwnic pod kamienic� oraz sklepion� izb� nad piwniczk� przy wie�y "bia�ej" (w piwniczce przechowywano akta grodzkie). Pobudowano wtedy r�wnie� now� kuchni� i przerzucono nowy most nad fos�. Ryglowy budynek kuchenny dostawiono od zewn�trz do po�udniowej kurtyny muru obwodowego, kt�ry przepruto na przestrza�, by stworzy� wej�cie do kuchni bezpo�rednio z dziedzi�ca. Most na d�bowych palach ko�czy� si� w pobli�u przedbramia drewnian� wie�� wartownicz� ("sambornia"), zawieraj�c� izdebk� dla wrotnego. Za spraw� Jana Sierakowskiego lub jego syna i nast�pcy na urz�dzie przedeckiego starosty, Stanis�awa (1576-1596), w sklepionej komnacie na parterze kamienicy pojawi� si� o�tarz. By� tam we wrze�niu 1577 roku, lecz nie mia� w�asnego kapelana i nie celebrowano przy nim nabo�e�stw. Zezwolenie na odprawianie mszy wyda� siedem lat p�niej biskup pomocniczy diecezji w�oc�awskiej, Maciej Wielicki. Mimo to komnaty nie konsekrowano na kaplic�, a sam o�tarz usuni�to z zamku po 1613 roku.
        P�niejsze dzieje warowni, przekszta�conej w XVI stuleciu w wygodny dw�r obronny, s� poniek�d histori� upadku. Jeszcze na pocz�tku XVII wieku zamek trzyma� si� krzepko i nikt nie my�la� o remontach. Inwestowano w nadjeziorny przygr�dek i przeleg�e tereny Grodztwa, gdzie przed rokiem 1613 urz�dzono wypoczynkowy taras, za�o�ono sad z sadzawk� i dwa ogrody, obsadzone drzewami ozdobnymi 1)B. Ju� jednak oko�o 1631 roku lustratorzy starostwa przedeckiego pisali o "niema�ej desolacyji" twierdzy, czyli dewastacji mur�w i zabudowa�, zw�aszcza wjazdu, mostu zwodzonego i strzelniczych blank�w. Znikn�y drewniane hurdycje i ryglowe wie�yczki, znikn�� pi�trowy budynek drewniany, kt�ry przylega� do kamienicy, znikn�a te� ryglowa nadbudowa wie�y "czerwonej", co ods�oni�o gotyckie blanki. Wojn� polsko-szwedzk� z lat 1655-1660, zwan� "potopem", zamek przetrwa� bez wi�kszych zniszcze�, cho� przygr�dek podzieli� zapewne los spalonego przez Szwed�w miasta. Po "potopie" wieloletnie zaniedbania doprowadzi�y do katastrofy. W roku 1766 fosa by�a od dawna zapiaszczona i zasypana, a mur obwodowy i budynki zamkowe le�a�y w gruzach. Przetrwa�a tylko okr�g�a wie�a oraz s�siedni budynek archiwum grodzkiego, nakryty strzech�. W zrujnowanym przedbramiu tkwi� jeszcze most zwodzony. Wedle lustracji z 1789 roku nie istnia�o ju� przedbramie, wie�a nie mia�a dachu, za to na dziedzi�cu sta�a drewniana cha�upa.
        Ostatni starosta przedecki, Jakub Zygmunt Kretkowski (1774-1793), dba� wy��cznie o przygr�dek i w�asn� wygod�. Na przygr�dku lustratorzy zastali w 1789 roku drewniany browar oraz trzy budynki ryglowe: stajni� z wozowni� i masztalerni�, kancelari� oraz nowo wybudowany, parterowy pa�ac. Obszerny pa�ac, z "�amanym" dachem mansardowym, pokrytym dach�wk�, zawiera� kilkana�cie pokoi i du�� kuchni�. Le�a� nad jeziorem, po zachodniej stronie zamku, najprawdopodobniej na ty�ach dzisiejszych parcel przy ulicy Zamkowej 16-18. Kretkowski za�o�y� przy nim rozleg�y ogr�d w�oski, kt�ry wzd�u� brzegu jeziora rozpo�ciera� si� po p�nocny kraniec Grodztwa. Wygodn� komunikacj� mi�dzy pa�acem a miejskim ko�cio�em parafialnym zapewnia�a grobla, usypana na mokrad�ach po p�nocnej stronie wzg�rza zamkowego. Na polecenie starosty przekopano te� nawodniony kana� o blisko pi�ciometrowej szeroko�ci. Otoczono nim wszystkie zabudowania Grodztwa wesp� z ruinami gotycko-renesansowej warowni.
        Drugi rozbi�r Polski (1793 r.) skutkowa� w��czeniem terytorium Grodztwa do obszaru miasta. Pa�ac starosty Kretkowskiego i gospodarcza zabudowa zamkowego przygr�dka znikn�y z pejza�u Przedcza przed rokiem 1820. Wzd�u� zachodniej pierzei ulicy Zamkowej wytyczono dzia�ki budowlano-ogrodowe. Pozosta�y jedynie ruiny, cz�ciowo w��czone w struktur� mur�w ko�cio�a lutera�skiego, wzniesionego w nast�pnych latach przez sprowadzonych do miasta kolonist�w niemieckich. Przedecka parafia ewangelicko-augsburska egzystowa�a w latach 1827-1945. Po II wojnie �wiatowej opuszczon� �wi�tyni� przej�a Gminna Sp�dzielnia "Samopomoc Ch�opska", kt�ra ulokowa�a w niej magazyn zbo�owy. Magazyn funkcjonowa� do roku 1960, kiedy to Miejska Rada Narodowa w Przedczu podj�a uchwa�� o przeznaczeniu obiektu na cele kulturalno-o�wiatowe. Zdewastowana budowla wymaga�a pilnych prac remontowych, kt�re jednak trzeba by�o od�o�y� do czasu uregulowania praw w�asno�ciowych z Konsystorzem Ko�cio�a Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie. Negocjacje i przetargi w tej sprawie ci�gn�y si� do wiosny 1969 roku, a do ich szcz�liwego fina�u walnie przyczyni�a si� aktywno�� cz�onk�w Spo�ecznego Komitetu Ochrony Zabytk�w i Odbudowy Zamku, dzia�aj�cego od 1962 roku pod kierownictwem Jana Stelmasiaka. Przebudow� by�ego ko�cio�a na Miejski Dom Kultury przeprowadzi�a w latach 1973-1977 ekipa toru�skiego oddzia�u Pracowni Konserwacji Zabytk�w. Zakonserwowano w�wczas kamienny fragment muru obwodowego od strony jeziora. W piwnicach zamkowych urz�dzono kawiarni�, kot�owni� i sk�ad opa�owego koksu, ods�aniaj�c zarazem dwa skrajne od zachodu pomieszczenia piwniczne. Ods�oni�te tak�e loch wi�zienny, zarzucony zwa�ami ziemi i gruzu w trakcie dziewi�tnastowiecznej adaptacji wie�y na ko�cieln� dzwonnic�. Wie�a otrzyma�a nowy tynk oraz metalowe schody we wn�trzu kondygnacji dolnej.

Plan zamku

Pozosta�o�ci zamku kr�lewskiego: A - wie�a, B - piwnice domu mieszkalnego
11 grudnia 1977 roku zamek zosta� oddany do u�ytku publicznego jako Miejsko-Gminny O�rodek Kultury. Przed laty w M-GOK-u mie�ci� si� WOPR, ZSMP, prowadzone by�y zaj�cia k�ka fotograficznego, teatralnego i tanecznego; do dzi� mie�ci si� biblioteka miejska, kt�ra r�wnie� prowadzi sw� dzia�alno�� kulturaln�. Obecnie w Zamku dzia�a k�ko historyczne, k�ko plastyczne, kabaret "Kopyto", Towarzystwo Mi�o�nik�w Przedcza, kt�rego opiekunem do roku 1999 by� kulturalny dzia�acz Przedcza �p. Jan Stelmasiak.
Do tej pory na zamkowej scenie wyst�pi�o wiele gwiazd, takich jak: Eleni i zesp� "Prometheus" (1981); Krystyna Gi�owska i Janusz S�awi�ski (1982); zesp� "Lombard" (1982); "Quo Vadis" (1983); "Ham's Band" z NRD (1986); "Ich Troje" (1998); odbywa�y si� tak�e koncerty w ramach Wielkiej Orkiestry �wi�tecznej Pomocy.

Opracowane na podstawie:
1. "Zamek w Przedczu na Kujawach" - artyku� Lecha �bika (Bydgoszcz)